ΥΓΕΙΑ - ΔΙΑΤΡΟΦΗ

Γράφει ο κ. Παναγιώτης Γ. Μυλωνάς MD, Ενδοκρινολόγος-Διαβητολόγος

Διδάκτωρ Ενδοκρινολογίας, Μεταβολισμού και Διαβήτη Πανεπιστημίου Πατρών

 

Ο Σακχαρώδης Διαβήτης αναγνωρίζεται σαν κλινική οντότητα από τουλάχιστον 3500 χρόνια.

Ως πρώτη περιγραφή του διαβήτη πρέπει να θεωρηθεί εκείνη που βρέθηκε σε χειρόγραφο της αρχαίας Αιγύπτου, που σήμερα είναι γνωστό ως "Πάπυρος Ebers" (1550 π.Χ.). Στο χειρόγραφο αυτό ο διαβήτης περιγράφεται αλάνθαστα ως "νόσος με πολυουρία, χωρίς πόνους, αλλά με λιποσαρκία" (δηλαδή περιγράφεται ως "νόσος φθοράς").

Η πρώτη ονομασία του Σακχαρώδη Διαβήτη προτάθηκε από τον Αρεταίο από την Καππαδοκία (περίπου το 120-200 μ.Χ.).

Η λέξη θεωρείται ότι προέρχεται από την ελληνική λέξη "διαβαίνειν", δηλαδή πέρασμα ή υπερβολική διέλευση/ απέκκριση ούρων. Έτσι, με τον όρο αυτό ο Αρεταίος αναφέρεται σ' ένα από τα κυριότερα συμπτώματα της νόσου, την πολυουρία (ο όρος "Διαβήτης" σημαίνει πως το νερό, που ακατάπαυστα πίνει ο άρρωστος για να κατασιγάσει το έντονο αίσθημα δίψας που έχει, "διαβαίνει", σαν μέσα από ένα σιφώνιο, αναλλοίωτο).

Ήταν το 1921 όταν οι ερευνητές από τον Τορόντο του Καναδά Frederick Banting και Charles Best με την βοήθεια του καθηγητού βιοχημείας J.B. Collip, απομόνωσαν την ινσουλίνη και απέδειξαν ότι η έγχυσή της διορθώνει τις μεταβολικές διαταραχές των σκυλιών με διαβήτη.

 

Η ημερομηνία των γενεθλίων του Frederick Banting, 14 Νοεμβρίου, έχει οριστεί ως η Παγκόσμια Ημέρα του Σακχαρώδη Διαβήτη.

 

Τι είναι ο Σακχαρώδης Διαβήτης;

Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι μιά μεταβολική ασθένεια η οποία χαρακτηρίζεται από αύξηση της συγκέντρωσης του σακχάρου στο αίμα (υπεργλυκαιμία) και από διαταραχή του μεταβολισμού των λιπιδίων και των πρωτεϊνών, είτε ως αποτέλεσμα ελαττωμένης έκκρισης ινσουλίνης είτε λόγω ελάττωσης της ευαισθησίας των κυττάρων του σώματος στην ινσουλίνη.

Η ινσουλίνη είναι μια ορμόνη που εκκρίνεται από το πάγκρεας και είναι απαραίτητη για τη μεταφορά της γλυκόζης που λαμβάνεται από τις τροφές, μέσα στα κύτταρα. Όταν το πάγκρεας δεν παράγει αρκετή ινσουλίνη ή η ινσουλίνη που παράγει δεν δρα σωστά, τότε η γλυκόζη που λαμβάνεται από τις τροφές δεν εισέρχεται στα κύτταρα ώστε να έχουν την απαραίτητη ενέργεια για τη λειτουργία τους και παραμένει στο αίμα με αποτέλεσμα την αύξηση των επιπέδων της και άρα την εκδήλωση της νόσου.

 

Τύποι Σακχαρώδη Διαβήτη:

 

Τύπος 1, (παλαιότερα αναφερόμενος ως ινσουλινοεξαρτώμενος ή νεανικός), κατά τον οποίο έχουμε καταστροφή των κυττάρων που παράγουν ινσουλίνη και άρα πλήρη έλλειψή της.

Τύπος 2, (παλαιότερα αναφερόμενος ως μη ινσουλινοεξαρτώμενος ή των ενηλίκων), κατά τον οποίο έχουμε μεγάλη δυσκολία στη δράση της ινσουλίνης (αντίσταση στην ινσουλίνη) οπότε απαιτούνται μεγάλες ποσότητες ινσουλίνης τις οποίες ο οργανισμός σταδιακά δυσκολεύεται ή αργότερα αδυνατεί να παράξει.

ΣΔ της κυήσεως που εμφανίζεται στο 3-5% των κυήσεων, μοιάζει με το ΣΔ τύπου 2 και συσχετίζεται με την παχυσαρκία (δηλαδή η παχύσαρκη γυναίκα έχει μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσει διαβήτη κύησης και επιπλέον έχει μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξει αργότερα στη ζωή της μόνιμα διαβήτη τύπου ΙΙ). Ο διαβήτης κύησης είναι αναστρέψιμη νόσος, η οποία υποχωρεί μετά τον τοκετό, συνδέεται όμως με περιγεννητικές επιπλοκές και προβλήματα στην υγεία μητέρας και νεογνού. Τα νεογνά από μητέρες με διαβήτη κύησης κινδυνεύουν στην μετέπειτα ζωή τους να αναπτύξουν παχυσαρκία και δυνητικά διαταραχή ανοχής γλυκόζης ή ακόμη και σακχαρώδη διαβήτη

 

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, μέχρι το 2030 περισσότερα από 300 εκατομμύρια άνθρωποι θα έχουν εκδηλώσει σακχαρώδη διαβήτη (το 90% αυτών σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2).

 

Η νόσος έχει υψηλότερη συχνότητα εμφάνισης στο δυτικό κόσμο (ιδιαίτερα ο διαβήτης τύπου 2) και αυτό αποτελεί μια σαφή ένδειξη για τη συσχέτιση της νόσου με το σύγχρονο τρόπο ζωής, τις διατροφικές μας συνήθειες και την έλλειψη σωματικής άσκησης. Η αύξηση του όμως είναι ραγδαία και στην Ασία ακολουθώντας την αντίστοιχη αύξηση της παχυσαρκίας που επέφερε η αλλαγή σε δυτικά πρότυπα διατροφής.

 

Στη χώρα μας, το 6% του γενικού πληθυσμού πάσχει από σακχαρώδη διαβήτη.

 

Ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 αποτελεί μία από τις κύριες αιτίες θανάτου παγκοσμίως καθώς συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο για καρδιαγγειακά επεισόδια. Άλλες σοβαρές επιπλοκές αποτελούν η Χρόνια Νεφρική Ανεπάρκεια, η τύφλωση και οι ακρωτηριασμοί.

 

Ποιά άτομα έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να παρουσιάσουν διαβήτη τύπου 2:

• Οι υπέρβαροι και οι παχύσαρκοι (BMI ή Δείκτης Μάζας Σώματος > 25 kg/m2)

• Όσοι κάνουν καθιστική ζωή

• Οσοι εμφανίζουν διαταραγμένη ανοχή στη γλυκόζη (προδιαβητικοί ασθενείς)

• Όσοι έχουν συγγενή πρώτου βαθμού με διαβήτη

• Οι γυναίκες που παρουσιάζουν διαβήτη κυήσεως ή γεννούν βρέφη με βάρος πάνω από 4 κιλά

• Οι γυναίκες με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών

• Οι υπερτασικοί (Α.Π. > 140/90 mmHg)

• Όσοι έχουν χαμηλά επίπεδα καλής χοληστερόλης, HDL-C (< 35 mg/dl) και αυξημένα τριγλυκεριδίων (> 250 mg/dl) καθώς και οι ασθενείς με ιστορικό αγγειακής νόσου (π.χ. στηθάγχη, έμφραγμα, στεφανιαία νόσο, εγκεφαλικό επεισόδιο.)

 

Ποια είναι τα κυριότερα συμπτώματα του σακχαρώδους διαβήτη;

 

Στο διαβήτη τύπου 2 και ιδίως στα αρχικά στάδια της νόσου συνήθως δεν εμφανίζονται καθόλου συμπτώματα και μάλιστα μπορεί ακόμη και για χρόνια μετά την εκδήλωση της νόσου ένας ασθενής να μην έχει αντιληφθεί ότι πάσχει από σακχαρώδη διαβήτη.

Τα κυριότερα συμπτώματα της νόσου είναι η πολυδιψία (έντονη δίψα), η πολυουρία (και ειδικότερα κατά τις βραδινές ώρες), η πολυφαγία, η οποία όμως συνοδεύεται από απώλεια και όχι από αύξηση βάρους (εξαιτίας της ανικανότητας των κυττάρων να προσλάβουν γλυκόζη), ο κνησμός, οι διαταραχές όρασης, η συχνή εξάντληση χωρίς ιδιαίτερη σωματική δραστηριότητα, η δυσκολία επούλωσης των πληγών και τέλος οι συχνές φλεγμονές και λοιμώξεις, ιδίως του ουρογεννητικού συστήματος.

Στον διαβήτη τύπου 1 αντιθέτως η νόσος συνήθως εισβάλει απότομα και συχνά η πρώτη εκδήλωσή της μπορεί να είναι η ανάπτυξη μιας ιδιαίτερα επικίνδυνης για την ζωή κατάστασης που ονομάζεται διαβητικής κετοξέωσης, με ναυτία, εμετό, κοιλιακό πόνο και απώλεια συνείδησης.

 

Επιπλοκές του σακχαρώδη διαβήτη

 

Η πιθανότητα ανάπτυξης επιπλοκών λόγω του σακχαρώδους διαβήτη μειώνεται όσο καλύτερα ρυθμίζονται οι τιμές του σακχάρου στο αίμα... Οι επιπλοκές του σακχαρώδους διαβήτη διακρίνονται σε οξείες και χρόνιες.

Οξείες

1. Διαβητική κετοξέωση και διαβητικό κώμα.

Η διαβητική κετοξέωση είναι μια επικίνδυνη επιπλοκή, θεωρείται επείγον περιστατικό και απαιτεί την άμεση διακομιδή του ασθενούς στο νοσοκομείο. Είναι πιο συχνή στο σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1.

2. Υπογλυκαιμία.

Όταν το επίπεδο του σακχάρου στο αίμα πέσει κάτω από το κατώτερο φυσιολογικό (από 45-50 mg/dl%) προκαλείται υπογλυκαιμία, η οποία είναι μια από τις συχνές ανεπιθύμητες ενέργειες της ινσουλινοθεραπείας και των αντιδιαβητικών δισκίων.

Συνήθως, οφείλεται σε μη τήρηση της συνιστώμενης δίαιτας, σε έντονη σωματική άσκηση ή σε αύξηση της δόσης ινσουλίνης ή αντιδιαβητικών δισκίων. Τα πρώτα προειδοποιητικά συμπτώματα της υπογλυκαιμίας είναι ο ιδρώτας, ο τρόμος και το αίσθημα παλμών, η ζάλη, η πείνα και οι διαταραχές της διάθεσης (εκνευρισμός και κεφαλαλγία)

Τα πρόδρομα συμπτώματα είναι ιδιαιτέρως σημαντικά και εφόσον τα αντιληφθεί έγκαιρα ο ασθενής, μπορεί να αντιμετωπίσει την υπογλυκαιμία με ζάχαρη είτε σε στερεά μορφή, είτε διαλυμένη σε νερό, ή με χυμό φρούτων , ή με ένα φρούτο, ή με δύο-τρία μπισκότα.

Χρόνιες

Η Διαβητική μικροαγγειοπάθεια (αφόρα τα μικρά αγγεία ιδίως ματιών και των νεφρών) και η Διαβητική μακροαγγειοπάθεια (αφόρα τα μεγαλύτερα αγγεία ιδίως της καρδιάς, του εγκεφάλου και των ποδίων) που χαρακτηρίζεται από πρώιμη εμφάνιση αθηροσκλήρυνσης σοβαρότερης μορφής από εκείνης των μη διαβητικών ασθενών και σχετίζεται με αυξημένη εμφάνιση στεφανιαίας νόσου (οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου, αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο και περιφερική αρτηριακή νόσο).

 

Αντιμετώπιση του σακχαρώδους διαβήτη

 

Πολύ σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση του σακχαρώδους διαβήτη παίζουν:

• η έγκαιρη διάγνωση της νόσου

• η εκπαίδευση του διαβητικού ασθενούς σε σχέση με τις διαιτητικές του συνήθειες

• η εκπαίδευση του διαβητικού ασθενούς στον αυτοέλεγχο του σακχάρου και τη χορήγηση ινσουλίνης.

Η στρατηγική αντιμετώπισης του διαβητικού ασθενούς πρέπει να ικανοποιεί τρεις βασικούς στόχους:

• τον μακροχρόνιο γλυκαιμικό έλεγχο του ασθενούς

• την αύξηση της σωματικής άσκησης και την υιοθέτηση από τον ασθενή ενός πιο υγιεινού τρόπου ζωής

• την εξάλειψη των παραγόντων που αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης των χρόνιων επιπλοκών του διαβήτη (πχ τη διακοπή του καπνίσματος, έλεγχος αρτηριακής πίεσης και επιπέδων χοληστερόλης)

Η θεραπευτική προσέγγιση για την κάλυψη των παραπάνω στόχων βασίζεται σε τρεις κύριους άξονες:

• την τήρηση συγκεκριμένου προγράμματος διατροφής,

• την αύξηση της σωματικής άσκησης

• τη λήψη φαρμακευτικής αγωγής

 

Δίαιτα

Η δίαιτα είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της πετυχημένης θεραπείας και είναι απαραίτητη για τη ρύθμιση όλων των διαβητικών. Ανάλογα με τη σοβαρότητα της νόσου συνδυάζεται με υπογλυκαιμικά χάπια ή ινσουλίνη. Το διαιτολόγιο του διαβητικού ασθενούς πρέπει να είναι απόλυτα εξατομικευμένο και να προσαρμόζεται στις ανάγκες της καθημερινής ζωής.

Η διατροφή του διαβητικού ουσιαστικά δε διαφέρει από τη σωστή δίαιτα του μη διαβητικού. Πρέπει να έχει ποικιλία τροφών, να είναι χαμηλή σε ζωϊκά λίπη, χοληστερόλη, αλάτι και οινόπνευμα και να περιέχει άφθονες φυτικές ίνες.

Οι υδατάνθρακες πρέπει να προέρχονται κατά κύριο λόγο από τροφές πλούσιες σε φυτικές ίνες, όπως φρούτα, λαχανικά, όσπρια, ψωμί ολικής άλεσης, δημητριακά κ.λ.π. Οι τροφές αυτές απελευθερώνονται αργά στο αίμα και ο διαβητικός ασθενής αισθάνεται χορτάτος για περισσότερο χρόνο.

Από τη διατροφή του διαβητικού, θα πρέπει να αποφεύγονται η ζάχαρη, το μέλι, η γλυκόζη, τα παγωτά, οι καραμέλες, η σοκολάτα, οι γλυκιές κομπόστες, το σακχαρούχο γάλα, τα αναψυκτικά και οι χυμοί φρούτων με ζάχαρη, τα γλυκά οινοπνευματώδη ποτά (λικέρ, γλυκά κρασιά) κ.λ.π.

Φυσική Άσκηση

Με τη σωματική άσκηση ο διαβητικός ασθενής καταναλώνει γλυκόζη, που είναι η κύρια πηγή ενέργειας στον άνθρωπο, ρυθμίζοντας έμμεσα τα επίπεδα της στο αίμα, ενώ από την άλλη πλευρά, διευκολύνει την πρόσληψη της από τους σκελετικούς μύες. Επιπλέον, η μυϊκή άσκηση συντελεί στην πρόληψη των καρδιαγγειακών νοσημάτων.

Ο τύπος και η ένταση της μυϊκής άσκησης για κάθε διαβητικό ασθενή καθορίζεται βάσει της ηλικίας, της γενικής κατάστασής του και από την ύπαρξη τυχόν επιπλοκών.

Ένας πολύ καλός τρόπος άσκησης για το διαβητικό ασθενή είναι το περπάτημα διάρκειας μισής με μίας ώρας ημερησίως. Είναι προτιμότερο η άσκηση να γίνεται μετά από τα γεύματα, παρά πριν, γιατί το σάκχαρο αίματος πριν είναι συνήθως χαμηλό.

Φαρμακευτική αγωγή

Η χορήγηση αντιδιαβητικών δισκίων αφορά κυρίως τους διαβητικούς τύπου 2. Ξεκινά με τη διάγνωση, παράλληλα με τη δίαιτα και την άσκηση, και αυξάνεται σε συνδυασμούς πολλαπλών δισκίων σε οποίους δε ρυθμίζονται.

Ινσουλίνη

Η αποκλειστική θεραπεία με ινσουλίνη ενδείκνυται στο σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1, στο διαβήτη κύησης και τη διαβητική κετοξέωση.

Στο σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1, η χορήγηση ινσουλίνης γίνεται εφ’ όρου ζωής και είναι απαραίτητη για την εξασφάλιση των επιθυμητών επιπέδων γλυκόζης.

Στους διαβητικούς τύπου 2 η χορήγηση ινσουλίνης γίνεται (κατ αποκλειστικότητα ή σε συνδυασμό με δισκία) όταν είτε δεν επιτυγχάνεται επαρκή ρύθμιση μόνο με τα δισκία είτε όταν για κάποιους ιδιαίτερους λογούς (π.χ. νεφρική ανεπάρκεια, ηλικία) δεν είναι ασφαλής η χορήγηση δισκίων.

Μπορεί να χρειασθεί και παροδικά σε κάποιες περιπτώσεις για όσο διάστημα υπάρχει κάποιος ιδιαίτερος λόγος. Έτσι, σε κάποια λοίμωξη (π.χ. ουρολοίμωξη) ή σε μια χειρουργική επέμβαση, το διαβητικό άτομο μπορεί να λάβει ινσουλίνη για κάποιο διάστημα και μετά να επανέλθει στην προηγούμενή του θεραπεία (δίαιτα και υπογλυκαιμικά δισκία).

 

Πρόληψη. Τι πρέπει να κάνουμε για να αποφύγουμε ή να καθυστερήσουμε την εμφάνιση του διαβήτη τύπου 2;

Να χάσουμε βάρος και να ασκούμαστε τακτικά.

Να ελέγξουμε και να αντιμετωπίσουμε όλους τους παράγοντες κινδύνου για καρδιαγγειακά νοσήματα (δηλαδή να διακόψουμε το κάπνισμα, να ρυθμίσουμε τη χοληστερίνη μας και την υπέρτασή μας)

 

Να κάνουμε εξέταση σακχάρου νηστείας ή δοκιμασία ανοχής γλυκόζης, ειδικά αν είμαστε παχύσαρκοι ή έχουμε στην οικογένειά συγγενείς με σακχαρώδη διαβήτη.

Να επαναλάβάνουμε την εξέταση ανά 2-3 έτη εφόσον βγει αρνητική. Εάν διαγνωσθεί προδιαβήτης, τότε κάθε έτος θα πρέπει να γίνεται εξέταση για τυχόν ανάπτυξη διαβήτη.

 

Παναγιώτης Γ. Μυλωνάς MD

Ενδοκρινολόγος-Διαβητολόγος

Διδάκτωρ Ενδοκρινολογίας, Μεταβολισμού και Διαβήτη Πανεπιστημίου Πατρών